XOSÉ MARÍA DIAZ CASTRO viviu e morreu ferido por ese “mar de lus” que era para o poeta o mesmo Deus. Non podía ser doutro xeito, tratándose dun dos meirandes creadores da mellor mística que se fixo nestes pobos, e que nos fai lembrar a San Xoán da Cruz.
XOSÉ MARÍA vivía a relixión coma liberación, e a fe coma liberdade, por iso a súa morte é vivida hoxe, por todos nosoutros, coma a ofrenda definitiva de amizade e xenerosidade dun home que foi sincero a carta cabal.

O poeta sentía  a relación co Outro, coa transcendencia, desde a súa limitación:

             “Hai homes cheos de sombra,
              homes a contralús
              que che fan ver a Deus
              coma unha mar de lus” (p. 35)

Si repasamos as follas da vida de Xosé María, e as páxinas da súa poesía, descubrimos un paralelismo co Evanxeo de San Xoán:

           -Ó comezo era a Palabra.
           -Unha palabra que alumea coma facha de lus todalas cousas.
           -E que dá vida ó mundo….
           PALABRA-LUZ -VIDA…, son xunto coa ESPERANZA, os rastros de Deus nos versos do poeta.

Xa sei que os funerais non son para facer loanzas, por aquilo de que nestes intres todos somos bos. Pero a poesía de Díaz Castro xa é historia desde hai tempo. E por ser tan sincera e auténtica, son o mellor reflexo do home que agora despedimos.

Xosé María amaba as cousas máis pequenas e humildes: “a herba pequerrechiña”,  que segundo o poeta, “ o Universo sería pequeno sen ti”, e en cada herba descubría unha bágoa de Deus.

XOSÉ MARÍA, coma Xesús de Nazaret, amaba os nenos, e gustaba de achegarse ós nenos. E nese poema que fala do gran buscador da luz que foi sempre o poeta, despídese da vida deste xeito:

“os camiños que andiven a as árbores  con niños,
os ollos, inda cheos da luz de Deus, dos nenos,
as voces escondidas que terman deste mundo,
as bágoas puras que non ve ninguén”. ( p.69)

O seu xeito de andar pausado, sen querer pisotear nada que fose vida, fálanos da súa humildade e do seu afán por contemplar e recrear toda a creación.

E a esta tarefa dedicou a súa mellor arte: a coroar con nimbos de lus o mundo que nos rodea; a cantar as cousas que comparten a nosa existencia: o sol sen noite, as árbores sen niños, ó río deitado coma un boi remoendo”.

         “Hastra que caia a derradeira estrela
          cairá o machado en carne que choramos,
          no soño puro de deixar máis bela
          unha vida que amamos”. (p. 66)

Maís, esta contemplación da vida, é no noso poeta tensa, esforzada, ferida… Coma o seu corazón dorido e roto.
LUS E NOITE (“A noite é necesaria”, dinos, Díaz Castro) mestúranse no seu andar e crear.

Nestes derradeiros días da súa vida, xa no Hospital, Xosé María desprendía unha paz tensa, cheíña de vida, en loita contra dor e o sufrimento. Necesitaba da soidade e do silencio para vivir máis a fondo esa sede de beleza que o queimou e o feriu para sempre.

Desde mozo, Xosé María, matinaba na morte, e dicía dela, que era “unha man moi donda que mataba unha lus e acendía outra lus”:

         ¡Esta sede de lus, mentres o vento
         da morte zúa darredor das cousas
         que están no noso corazón, cincento……!

Porque o noso poeta entendía a vida coma unha ascensión continua ata a lus plena, e Deus é para el a eterna noite alumeada.

A morte non o asustaba, porque era un paso máis no camiño de tantas vidas, un camiño de lus e lusquefus, un camiño cheo de adeuses:

        “A noite é necesaria
        pra que ti poidas ver
        sobre o medo e o mal
        as estrelas arder” ( p. 35).

Xosé María sabia que era necesario que o grao de trigo fose soterrado para converterse en pan (viviu sempre a fondo o misterio da morte-resurreción).

        “Ferve o grau, pulo enterrado
        da espranza, nena dormida.” (p.39)
        “E eu perdinme antre os trigos ben perdido,
        coas espigas por riba da cabeza,
        no carreiro longuísimo dos adeuses…..

        Adeus ó amigo que non tivo tempo
         de me engañar, pra sempre xa querido.
       Adeus á nena de ollos coma pregos
       que será nena dentro de mil anos.
       Adeus ás portas, xa pra sempre fieles;
       adeus ós montes, todos urizados
       de estrelas de ouro vivo para sempre;

       adeus ás pedras, coma rosas xa;
       adeus ás maus, quentiñas para sempre.

       ¡Que quente é agora o seo desta noite
       chagado pola lus daquel mencer
       que pra sempre se foi e non se vai!

Xosé María coa súa pluma, co seu corazón, coa súa imaxinación…, puxo todo o empeño en facer mellor e máis fermosa Galicia. Sentíase chamado a loitar pola xustiza, a fraternidade, a beleza:

       “¡Pro eu nun fun excluido da convida!
       Hora e lugar me deron, nau e portos,
       e a gloria de levar esta inmortal ferida,
       e a de alterar a historia dos vivos e dos mortos”(p.45).

E así apostou pola vida, e a vida do poeta de Nimbos é Galicia:

        “¡Un paso adiante e outro atrás, Galiza¡”

A Galiza labrega e oprimida pola falla de decisión politica, social, cultural… E amou a Galicia ata ó fin:

       “Hase de amar a cousa hastra que sangue,
       o verdadeiro amor enferra en neve,
       ara nun mar de rosas suco leve,
       ai pro acapulla en sangue” (p.65)

Xosé María cumpríu na “terra do tempo”, e foi admitido na esperanza pura, por iso tiña razón, cando dixo: “a morte que me mata non é miña”, porque o seu Deus é un Deus de vivos, que quere que ninguén morra endexamais.

       “Saben os ollos que hai tralo valado un Reino
       e que do anxo hastra o grilo brinca o gozo de Deus.
       E Deus dá boa fada ós ollos namorados
       que chegaron abertos ás portas do mencer” (p.31)

O noso poeta, é xa un facho aceso no corazón do noso pobo.

Xosé María, serás para sempre coma esa luz que se prende na Noite de Pascua, esa noite tan fermosa para ti, que por moito que se reparta nos corazóns e nas mans, máis medra, e endexamais se apaga, se non que se multiplica.

Serás esa facha acesa que axude a borrar a opresión, a inxustiza, a indiferenza, a superficialidade, a falla de sensibilidade…
E cando retornabas na Noite da Luz a túa casa da aldea, escribiches estes versos:

       “Foi o comezo do tempo un berro de sede dende a lus.
       A vocación do mundo é subir antre cadavres
       por un camiño de sede e lusquefús.
       A esperanza do mundo é o amor consumido de sede
       na consumación da crus.
       A fin suprema do tempo é un estalido de gloria na lus”.

Xosé María, fúcheste na mañanciña do dous de outubro de 1990, cando o almanaque da túa casa sinalaba a “ festa dos anxos”, e ti susurrabas aqueles versos teus:

       “Non sei por qué me deron esta mañá vidrada
       chea de alas de Pomba.
       Foi, se cadra, un grande anxo esquencido que tivo
       dó destes ollos cansos” (p. 43)

       “¡Díaz Castro perdido no traxeito
       dun recordo moi longo, recolleito
       por un anxo e salvado
       nalgún intre de amor desesperado!”. (p. 9)

No colo da terra achaiada alumeas para sempre:

       POLPA DORIDA

       “¡Ei, Terra Verde e Mar de Orballo,
       polpa dorida se as hai¡
       ¡Ás túas portas perdín todo
       cheiro alleo de terra ou mar
       e agora, ó caer no teu colo,
       oio pacer a canto hai¡

       Pra aló do mundo, un sol
       sen noite nin historia
       busca a ruína esquencida
       e énchea toda de gloria.”
       

Ata pronto e graciñas por todo o que nos deches e segues dando.                   

3 de outubro de 1990